Le roman Max Havelaar de Multatuli, un pusaka
Résumé
The novel Max Havelaar, written by Multatuli (the penname of Edward Douwes Dekker) in 1860, has always been perceived as, above all, denouncing the oppression suffered by the people of the Dutch East Indies. Because of this perception, the second objective, explicitly mentioned by the author, namely creating a literary pusaka or heirloom, has been largely neglected by literary criticism. The present article will attempt to remedy this situation by analysing Max Havelaar firstly as a written family heirloom that closely connects the suffering of « the Javanese » with the suffering of the author and his loved ones and, secondly, as a weapon that has the power to protect and avenge a community. Max Havelaar has a double orientation : towards the past, in that the book was conceived to preserve memories of shared suffering ; and towards the future, in that the novel constitutes an appeal to act upon that suffering. The structure of Max Havelaar is at least partly determined by its role as an heirloom. Hence the literary devices employed by Multatuli deserve comparison with the interlacing and alloying which characterise the work of weavers and goldsmiths who create artistic pusakas. The penname, Multatuli, contains a pun on this masterly type of mixing.
Multatuli’s Max Havelaar wordt telkens opnieuw gelezen als een aanklacht tegen de wantoestanden in het koloniale beheer van Nederlands-Indië. Daarbij blijft de andere expliciete doelstelling van de roman, namelijk het scheppen van een poesaka (erfstuk) veelal onderbelicht. Deze bijdrage poogt dit te verhelpen door het werk te interpreteren als een familiedocument, waarin het lijden van de auteur en zijn gezin met dat van de onderdrukte Javaan in nauw verband wordt gebracht, maar tevens als wapen dat een gemeenschap beschermen en wreken kan. Het erfstuk Max Havelaar heeft een dubbele oriëntatie : naar het verleden toe, als herinnering aan lijden, en naar de toekomst toe, als oproep om op dat lijden te reageren. De poesaka-functie van het boek heeft tenslotte ook gevolgen voor de structuur van de roman. Zo verdient een aantal van de literaire procédés, die Multatuli aanwendt, vergeleken te worden met de verstrengeling en versmelting die door wevers en smeden worden toegepast bij het vervaardigen van kunstvoorwerpen, die als poesaka’s worden overgeleverd. Naar deze meesterlijke vorm van vermenging verwijst ook de naam Multatuli.