Dire lo passat en occitan : entre descripcions e prescripcions de l'emplec del passat simple et del passat compausat
Résumé
L’occitan coneis una opausicion aspectuala fòrta entre las valors de perfach e de preterit associadas
al Passat Compausat e al Passat Simple. Propausam d’estudiar los diferents emplecs d’aqueles dos
paradigmes verbals1 a partir de donadas atestadas trachas de la basa de tèxtes occitans BaTelÒc
(Bras & Thomas 2011, Vergez-Couret & Bras 2014). L’analisi serà menada a partir d’una tièra de
critèris definits d’après d’enquistas de terren fachas entre 2004 e 2014 en Naut Carcin e en Roergue
(Sibille 2014) et que metrem a l’espròva de las donadas contengudas dins BaTelÒc.. Aquí los
critèris :
(a) Ancoratge dins lo present (valor aspectuala de perfach o d’estatiu resultatiu) :
L’ostal l’ai pas mai, l’ai vendut.
Tres setmanas après los Alemands l’avián presa, es pas tornada.
Soi nascuda a Solòmes
A perdut un bras
Es mòrt
Ara qu’ai manjat, soi sadol.
(b) Marcatge de l’anterioritat del procès d’una subordinada per rapòrt a lo de la principala :
Quand a manjat, fa prangièra.
(c) Referéncia a un procès que s’es debanat dins la jornada :
L’ai vist de matin vs. Lo vegèri ièr
(d) Referéncia a un procés qu’es situat dins un periòde de temps qu’es pas acabat (o al contrari
acabat) al moment de l’enonciacion (notadament correlacion amb los deïctics temporals
aqueste, aquel) :
Aqueste mes a plan plegut, lo mes passat pleguèt pas tant.
Augan n’avèm pas ajudas plassas noses. Antan n’agèrem mai.
Aqueste còp se n’es ocupat . Aquel còp se n’ocupèt pas.
Mantenem dins un primièr temps una distinccion entre (c) et (d). Volèm verificar, mercés a
l’analisi de las donadas atestadas dins BaTelÒc, se lo critèri (c) es pertinent o s’es pas un cas
particular de (d).
(e) Ancoratge dins lo passat (valor de preterit pel Passat Simple, temps tipic del raconte),
notadament en preséncia d’un complement de temps que situís lo procès a un moment
determinat del passat :
Vendèri l’ostal n’a dos ans.
Un ser, diguèt al paire que se’n voliá anar.
Daissarem de costat la valor incoativa o de desvelament del Passat Simple, coneguda jol nom de
« preterit apocaliptic » (Sauzet 2005 e inedit) :
Tre que la prima arribèt, los arbres verdegèron.
L’òme sortiguèt de l’ostal e foguèt sens camisa.
Aquesta valor es en defòra del camp de l’estudi, donat que dins aquel cas lo Passat Simple
s’opausa a l’Imperfach e non pas al Passat Compausat.
1 A la seguida de Fleishman (1983), causissèm de nomenar aqueles paradigmes en fasent referéncia
a la forma (simpla/compausada) e non a la valor semantica (preterit, perfach, etc.).
Propausam de traire de BaTelÒc un ensemble d’ocuréncias del Passat Simple et del Passat
Compausat, de las analisar a partir d’aquela grasilha, e de nos apevar tanben sus d’analisis dels
tempses verbals en linguistica generala que siá dins una amira semantica logica (Reichenbach
1947), dins una amira textuala (Weinrich 1973), o dins una amira diacronica (Harris 1982,
Fleishman 1983). Los resultats seràn confrontats amb las analisis presentas dins las gramaticas de
l’occitan (Alibert, Teulat, Vernet, Sauzet & Ubaud, etc.) o dins de preconisacions linguisticas
divèrsas (Chabbèrt, Rubrica L’Occitan Blos del Gai Saber de Taupiac, etc.) per tal de veire se las
prescripcions, mai on mens normativas, correspondon a d’usatges reals que ne poirem far la
descripcion.
Referéncias Bibliograficas
Bras, M., Thomas, J. (2011), « Batelòc : cap a una basa informatisada de tèxtes occitans », in A. Rieger & D.
Sumien (eds). L’Occitanie invitée de l’Euregio. Liège 1981 - Aix-la-Chapelle 2008 : Bilan et
perspectives / Occitània convidada d’Euregio. Lièja 1981 - Aquisgran 2008 : Bilanç e amiras /
Okzitanien zu Gast in der Euregio.Lüttich 1981 - Aachen 2008 : Bilanz und Perspektiven. Actes du
IXème Congrès International de l’Association Internationale d’Études Occitanes, Aix-la-Chapelle, 24-31
août 2008, Aache, Shaker.
Fleishman, S. (1983), From pragmatics to grammar: Diachronic reflections on complex pasts and futures in
romance, Lingua, 60, 183–214
Harris, M.B. (1982), The "past simple' and 'present perfect" in Romance. In: M.B.H. and N. Vincent (eds.),
Studies in the Romance verb, 42-70. London: Croom Helm.
Reichenbach, H. (1947), Elements of Symbolic Logic. New York: Macmillan & Co.
Sauzet, P. (2005). Aspect lexical et aspect flexionnel en occitan. in I. Choi-Jonin, M. Bras, M. Rouquier, A.
Dagnac (eds.) « Questions de classification en linguistique. Mélanges offerts au Professeur Christian
Molinier », Berne, Peter Lang, 347-367.
Sauzet, P., Cors de linguistica occitana (inedit).
Sibille, J. (2014), Description de l’occitan parlé à Sénaillac-Lauzès (Lot), thèse d’HDR, Universitat de
Tolosa II – Lo Miralh.
Vergez-Couret, M., Bras, M. (2014), « Annotation morphosyntaxique d'un corpus de textes occitans:
l'expérience de BaTelÒc », XIè Congrès de l'Association Internationale d'Etudes Occitanes, Lhèida, 16-
21 juin 2014.
Weinreich, U. (1964). Le Temps, Paris, Seuil.