%0 Journal Article
%T Gaia Data Release 2. Observational Hertzsprung-Russell diagrams
%+ Galaxies, Etoiles, Physique, Instrumentation (GEPI)
%+ Institut de Planétologie et d'Astrophysique de Grenoble (IPAG)
%+ Institute of Astronomy [Cambridge]
%+ Department of Physics and Astronomy [Leicester]
%+ INAF - Osservatorio Astronomico di Padova (OAPD)
%+ Agence Spatiale Européenne = European Space Agency (ESA)
%+ Geneva Observatory
%+ Joseph Louis LAGRANGE (LAGRANGE)
%+ Université libre de Bruxelles (ULB)
%+ Laboratoire d'Astrophysique de Bordeaux [Pessac] (LAB)
%+ Zentrum für astronomie
%+ Institut de Ciènces del Cosmos (ICC)
%+ University of Las Palmas de Gran Canaria (ULPGC)
%+ Systèmes de Référence Temps Espace (SYRTE)
%+ Université de Genève = University of Geneva (UNIGE)
%+ Mullard Space Science Laboratory (MSSL)
%+ Institut de Mécanique Céleste et de Calcul des Ephémérides (IMCCE)
%+ Royal Observatory of Belgium = Observatoire Royal de Belgique  (ROB)
%+ INAF - Osservatorio Astrofisico di Torino (OATo)
%+ Alma Mater Studiorum Università di Bologna = University of Bologna (UNIBO)
%+ Laboratoire Univers et Particules de Montpellier (LUPM)
%+ Department of Physics and Astronomy [Uppsala]
%+ INAF - Osservatorio Astrofisico di Catania (OACT)
%+ INAF - Osservatorio Astronomico di Bologna (OABO)
%+ Univers, Transport, Interfaces, Nanostructures, Atmosphère et environnement, Molécules (UMR 6213) (UTINAM)
%+ University of Cambridge [UK] (CAM)
%+ Universitat de Barcelona (UB)
%+ Department of Astronomy and Space Physics [Uppsala]
%+ Centro de Astrobiologia [Madrid] (CAB)
%+ Observatoire astronomique de Strasbourg (OAS)
%+ Observatoire Astronomique de l'Université de Genève (ObsGE)
%+ Institute of Astronomy [Leuven]
%+ Uppsala University
%+ Scuola Internazionale Superiore di Studi Avanzati / International School for Advanced Studies (SISSA / ISAS)
%+ Computational Intelligence Research Group (CA3)
%+ Università degli Studi di Roma "La Sapienza" = Sapienza University [Rome] (UNIROMA)
%+ Astrometry
%+ Centre National d'Études Spatiales [Toulouse] (CNES)
%+ Department of Physics [Athens]
%+ European Space Astronomy Centre (ESAC)
%+ Laboratoire d'études spatiales et d'instrumentation en astrophysique (LESIA (UMR_8109))
%+ Institut de Physique de Rennes (IPR)
%+ INAF - Osservatorio Astronomico di Capodimonte (OAC)
%+ Chinese Academy of Sciences [Beijing] (CAS)
%+ Astrophysics Research Institute [Liverpool] (ARI)
%+ NSF Center for EUV Science and Technology
%A Collaboration, Gaia
%A Babusiaux, C.
%A van Leeuwen, F.
%A Barstow, M. A.
%A Jordi, C.
%A Vallenari, A.
%A Bossini, D.
%A Bressan, A.
%A Cantat-Gaudin, T.
%A van Leeuwen, M.
%A Brown, A. G. A.
%A Prusti, T.
%A de Bruijne, J. H. J.
%A Bailer-Jones, C. A. L.
%A Biermann, M.
%A Evans, D. W.
%A Eyer, L.
%A Jansen, F.
%A Klioner, S. A.
%A Lammers, U.
%A Lindegren, L.
%A Luri, X.
%A Mignard, F.
%A Panem, C.
%A Pourbaix, D.
%A Randich, S.
%A Sartoretti, P.
%A Siddiqui, H. I.
%A Soubiran, C.
%A Walton, N. A.
%A Arenou, F.
%A Bastian, U.
%A Cropper, M.
%A Drimmel, R.
%A Katz, D.
%A Lattanzi, M. G.
%A Bakker, J.
%A Cacciari, C.
%A Castañeda, J.
%A Chaoul, L.
%A Cheek, N.
%A Deangeli, F.
%A Fabricius, C.
%A Guerra, R.
%A Holl, B.
%A Masana, E.
%A Messineo, R.
%A Mowlavi, N.
%A Nienartowicz, K.
%A Panuzzo, P.
%A Portell, J.
%A Riello, M.
%A Seabroke, G. M.
%A Tanga, P.
%A Thévenin, F.
%A Gracia-Abril, G.
%A Comoretto, G.
%A Garcia-Reinaldos, M.
%A Teyssier, D.
%A Altmann, M.
%A Andrae, R.
%A Audard, M.
%A Bellas-Velidis, I.
%A Benson, K.
%A Berthier, J.
%A Blomme, R.
%A Burgess, P.
%A Busso, G.
%A Carry, B.
%A Cellino, A.
%A Clementini, G.
%A Clotet, M.
%A Creevey, O.
%A Davidson, M.
%A Deridder, J.
%A Delchambre, L.
%A Dell'Oro, A.
%A Ducourant, C.
%A Fernández-Hernández, J.
%A Fouesneau, M.
%A Frémat, Y.
%A Galluccio, L.
%A García-Torres, M.
%A González-Núñez, J.
%A González-Vidal, J. J.
%A Gosset, E.
%A Guy, L. P.
%A Halbwachs, J. -L.
%A Hambly, N. C.
%A Harrison, D. L.
%A Hernandez, J.
%A Hestroffer, D.
%A Hodgkin, S. T.
%A Hutton, A.
%A Jasniewicz, Gérard
%A Jean-Antoine-Piccolo, A.
%A Jordan, S.
%A Korn, A. J.
%A Krone-Martins, A.
%A Lanzafame, A. C.
%A Lebzelter, T.
%A Löffler, W.
%A Manteiga, M.
%A Marrese, P. M.
%A Martín-Fleitas, J. M.
%A Moitinho, A.
%A Mora, A.
%A Muinonen, K.
%A Osinde, J.
%A Pancino, E.
%A Pauwels, T.
%A Petit, J. -M.
%A Recio-Blanco, A.
%A Richards, P. J.
%A Rimoldini, L.
%A Robin, A. C.
%A Sarro, L. M.
%A Siopis, C.
%A Smith, M.
%A Sozzetti, A.
%A Süveges, M.
%A Torra, J.
%A Vanreeven, W.
%A Abbas, U.
%A Aramburu, A. Abreu
%A Accart, S.
%A Aerts, C.
%A Altavilla, G.
%A Álvarez, M. A.
%A Alvarez, R.
%A Alves, J.
%A Anderson, R. I.
%A Andrei, A. H.
%A Varela, E. Anglada
%A Antiche, E.
%A Antoja, T.
%A Arcay, B.
%A Astraatmadja, T. L.
%A Bach, N.
%A Baker, S. G.
%A Balaguer-Núñez, L.
%A Balm, P.
%A Barache, C.
%A Barata, C.
%A Barbato, D.
%A Barblan, F.
%A Barklem, P. S.
%A Barrado, D.
%A Barros, M.
%A Muñoz, S. Bartholomé
%A Bassilana, J. -L.
%A Becciani, U.
%A Bellazzini, M.
%A Berihuete, A.
%A Bertone, Stefano
%A Bianchi, L.
%A Bienaymé, O.
%A Blanco-Cuaresma, S.
%A Boch, T.
%A Boeche, C.
%A Bombrun, A.
%A Borrachero, R.
%A Bouquillon, S.
%A Bourda, G.
%A Bragaglia, A.
%A Bramante, L.
%A Breddels, M. A.
%A Brouillet, N.
%A Brüsemeister, T.
%A Brugaletta, E.
%A Bucciarelli, B.
%A Burlacu, A.
%A Busonero, D.
%A Butkevich, A. G.
%A Buzzi, R.
%A Caffau, E.
%A Cancelliere, R.
%A Cannizzaro, G.
%A Carballo, R.
%A Carlucci, T.
%A Carrasco, J. M.
%A Casamiquela, L.
%A Castellani, M.
%A Castro-Ginard, A.
%A Charlot, P.
%A Chemin, L.
%A Chiavassa, A.
%A Cocozza, G.
%A Costigan, G.
%A Cowell, S.
%A Crifo, F.
%A Crosta, M.
%A Crowley, C.
%A Cuypers, J.
%A Dafonte, C.
%A Damerdji, Y.
%A Dapergolas, A.
%A David, P.
%A David, M.
%A Delaverny, P.
%A Deluise, F.
%A Demarch, R.
%A Demartino, D.
%A Desouza, R.
%A Detorres, A.
%A Debosscher, J.
%A Delpozo, E.
%A Delbò, M.
%A Delgado, A.
%A Delgado, H. E.
%A Diakité, S.
%A Diener, C.
%A Distefano, E.
%A Dolding, C.
%A Drazinos, P.
%A Durán, J.
%A Edvardsson, B.
%A Enke, H.
%A Eriksson, K.
%A Esquej, P.
%A Bontemps, G. Eynard
%A Fabre, C.
%A Fabrizio, M.
%A Faigler, S.
%A Falcao, A. J.
%A Casas, M. Farràs
%A Federici, L.
%A Fedorets, G.
%A Fernique, P.
%A Figueras, F.
%A Filippi, F.
%A Findeisen, K.
%A Fonti, A.
%A Fraile, E.
%A Fraser, M.
%A Frézouls, B.
%A Gai, M.
%A Galleti, S.
%A Garabato, D.
%A García-Sedano, F.
%A Garofalo, A.
%A Garralda, N.
%A Gavel, A.
%A Gavras, P.
%A Gerssen, J.
%A Geyer, R.
%A Giacobbe, P.
%A Gilmore, G.
%A Girona, S.
%A Giuffrida, G.
%A Glass, F.
%A Gomes, M.
%A Granvik, M.
%A Gueguen, A.
%A Guerrier, A.
%A Guiraud, J.
%A Gutiérrez-Sánchez, R.
%A Haigron, R.
%A Hatzidimitriou, D.
%A Hauser, M.
%A Haywood, M.
%A Heiter, U.
%A Helmi, A.
%A Heu, J.
%A Hilger, T.
%A Hobbs, D.
%A Hofmann, W.
%A Holland, G.
%A Huckle, H. E.
%A Hypki, A.
%A Icardi, V.
%A Janssen, K.
%A Jevardatdefombelle, G.
%A Jonker, P. G.
%A Juhász, Á. L.
%A Julbe, F.
%A Karampelas, A.
%A Kewley, A.
%A Klar, J.
%A Kochoska, A.
%A Kohley, R.
%A Kolenberg, K.
%A Kontizas, M.
%A Kontizas, E.
%A Koposov, S. E.
%A Kordopatis, G.
%A Kostrzewa-Rutkowska, Z.
%A Koubsky, P.
%A Lambert, S.
%A Lanza, A. F.
%A Lasne, Y.
%A Lavigne, J. -B.
%A Lefustec, Y.
%A Leponcin-Lafitte, C.
%A Lebreton, Y.
%A Leccia, S.
%A Leclerc, N.
%A Lecoeur-Taibi, I.
%A Lenhardt, H.
%A Leroux, F.
%A Liao, S.
%A Licata, E.
%A Lindstrøm, H. E. P.
%A Lister, T. A.
%A Livanou, E.
%A Lobel, A.
%A Lopez, M.
%A Managau, S.
%A Mann, R. G.
%A Mantelet, G.
%A Marchal, O.
%A Marchant, J. M.
%A Marconi, M.
%A Marinoni, S.
%A Marschalkó, G.
%A Marshall, D. J.
%A Martino, M.
%A Marton, G.
%A Mary, N.
%A Massari, D.
%A Matijevic, G.
%A Mazeh, T.
%A Mcmillan, P. J.
%A Messina, S.
%A Michalik, D.
%A Millar, N. R.
%A Molina, D.
%A Molinaro, R.
%A Molnár, L.
%A Montegriffo, P.
%A Mor, R.
%A Morbidelli, R.
%A Morel, T.
%A Morris, D.
%A Mulone, A. F.
%A Muraveva, T.
%A Musella, I.
%A Nelemans, G.
%A Nicastro, L.
%A Noval, L.
%A O’mullane, W.
%A Ordénovic, C.
%A Ordóñez-Blanco, D.
%A Osborne, P.
%A Pagani, C.
%A Pagano, I.
%A Pailler, F.
%A Palacin, H.
%A Palaversa, L.
%A Panahi, A.
%A Pawlak, M.
%A Piersimoni, A. M.
%A Pineau, F.-X.
%A Plachy, E.
%A Plum, G.
%A Poggio, E.
%A Poujoulet, E.
%A Prša, A.
%A Pulone, L.
%A Racero, E.
%A Ragaini, S.
%A Rambaux, N.
%A Ramos-Lerate, M.
%A Regibo, S.
%A Reylé, C.
%A Riclet, F.
%A Ripepi, V.
%A Riva, A.
%A Rivard, A.
%A Rixon, G.
%A Roegiers, T.
%A Roelens, M.
%A Romero-Gómez, M.
%A Rowell, N.
%A Royer, F.
%A Ruiz-Dern, L.
%A Sadowski, G.
%A Sellés, T. Sagristà
%A Sahlmann, J.
%A Salgado, J.
%A Salguero, E.
%A Sanna, N.
%A Santana-Ros, T.
%A Sarasso, M.
%A Savietto, H.
%A Schultheis, M.
%A Sciacca, E.
%A Segol, M.
%A Segovia, J. C.
%A Ségransan, D.
%A Shih, I-C.
%A Siltala, L.
%A Silva, A. F.
%A Smart, R. L.
%A Smith, K. W.
%A Solano, E.
%A Solitro, F.
%A Sordo, R.
%A Nieto, S. Soria
%A Souchay, J.
%A Spagna, A.
%A Spoto, F.
%A Stampa, U.
%A Steele, I. A.
%A Steidelmüller, H.
%A Stephenson, C. A.
%A Stoev, H.
%A Suess, F. F.
%A Surdej, J.
%A Szabados, L.
%A Szegedi-Elek, E.
%A Tapiador, D.
%A Taris, F.
%A Tauran, G.
%A Taylor, M. B.
%A Teixeira, R.
%A Terrett, D.
%A Teyssandier, P.
%A Thuillot, W.
%A Titarenko, A.
%A Clotet, F. Torra
%A Turon, C.
%A Ulla, A.
%A Utrilla, E.
%A Uzzi, S.
%A Vaillant, M.
%A Valentini, G.
%A Valette, V.
%A Elteren, A. Van
%A Hemelryck, E. Van
%A Vaschetto, M.
%A Vecchiato, A.
%A Veljanoski, J.
%A Viala, Y.
%A Vicente, D.
%A Vogt, S.
%A Essen, C. Von
%A Voss, H.
%A Votruba, V.
%A Voutsinas, S.
%A Walmsley, G.
%A Weiler, M.
%A Wertz, O.
%A Wevers, T.
%A Wyrzykowski, Ł.
%A Yoldas, A.
%A Žerjal, M.
%A Ziaeepour, H.
%A Zorec, J.
%A Zschocke, S.
%A Zucker, S.
%A Zurbach, C.
%A Zwitter, T.
%< avec comité de lecture
%@ 0004-6361
%J Astronomy and Astrophysics - A&A
%I EDP Sciences
%V 616
%P A10
%8 2018-08
%D 2018
%Z 1804.09378
%Z 2018A&A...616A..10G
%R 10.1051/0004-6361/201832843
%K Astrophysics - Solar and Stellar Astrophysics
%K Astrophysics - Astrophysics of Galaxies
%Z Sciences of the Universe [physics]/Astrophysics [astro-ph]/Instrumentation and Methods for Astrophysic [astro-ph.IM]
%Z Physics [physics]Journal articles
%X We highlight the power of the Gaia DR2 in studying many fine structures of the Hertzsprung-Russell diagram (HRD). Gaia allows us to present many different HRDs, depending in particular on stellar population selections. We do not aim here for completeness in terms of types of stars or stellar evolutionary aspects. Instead, we have chosen several illustrative examples. We describe some of the selections that can be made in Gaia DR2 to highlight the main structures of the Gaia HRDs. We select both field and cluster (open and globular) stars, compare the observations with previous classifications and with stellar evolutionary tracks, and we present variations of the Gaia HRD with age, metallicity, and kinematics. Late stages of stellar evolution such as hot subdwarfs, post-AGB stars, planetary nebulae, and white dwarfs are also analysed, as well as low-mass brown dwarf objects. The Gaia HRDs are unprecedented in both precision and coverage of the various Milky Way stellar populations and stellar evolutionary phases. Many fine structures of the HRDs are presented. The clear split of the white dwarf sequence into hydrogen and helium white dwarfs is presented for the first time in an HRD. The relation between kinematics and the HRD is nicely illustrated. Two different populations in a classical kinematic selection of the halo are unambiguously identified in the HRD. Membership and mean parameters for a selected list of open clusters are provided. They allow drawing very detailed cluster sequences, highlighting fine structures, and providing extremely precise empirical isochrones that will lead to more insight in stellar physics. Gaia DR2 demonstrates the potential of combining precise astrometry and photometry for large samples for studies in stellar evolution and stellar population and opens an entire new area for HRD-based studies.
%G English
%2 https://hal.science/hal-01799668/document
%2 https://hal.science/hal-01799668/file/Gaia%20Collaboration%20et%20al.%20-%202018%20-%20iGaiai%20Data%20Release%202%20Observational%20Hertzspr.pdf
%L hal-01799668
%U https://hal.science/hal-01799668
%~ IN2P3
%~ OBSPM
%~ INSU
%~ UNICE
%~ UNIV-PARIS7
%~ UNIV-SAVOIE
%~ UNIV-RENNES1
%~ UGA
%~ CNRS
%~ ICJ
%~ UNIV-FCOMTE
%~ UNIV-STRASBG1
%~ INPG
%~ IRSTEA
%~ CNES
%~ L3AB
%~ OSUG
%~ IMCCE
%~ SYRTE
%~ GEPI
%~ LESIA
%~ OCA
%~ UNIV-STRASBG
%~ OSUR
%~ LUPM
%~ LAGRANGE
%~ IPR
%~ IAP
%~ IPAG
%~ IPR-PMOL
%~ UR1-SPM
%~ UR1-UFR-SPM
%~ UR1-HAL
%~ PSL
%~ USPC
%~ UR1-SDLM
%~ AGREENIUM
%~ UNIV-MONTPELLIER
%~ UNIV-COTEDAZUR
%~ TEST-UR-CSS
%~ SITE-ALSACE
%~ UNIV-RENNES
%~ UNIV-LILLE
%~ SORBONNE-UNIVERSITE
%~ SORBONNE-UNIV
%~ LUPM_AS
%~ LUPM_IFAC
%~ SU-SCIENCES
%~ INRAE
%~ UNIV-PARIS
%~ UP-SCIENCES
%~ TEST-HALCNRS
%~ OBSPM-PSL
%~ UGA-COMUE
%~ USMB-COMUE
%~ SU-TI
%~ ANR
%~ UR1-MMS
%~ UTINAM
%~ ALLIANCE-SU
%~ UM-2015-2021